Là người đã gắn bó gần nửa đời người với các làng nghề làm đồ gỗ mỹ nghệ, tôi luôn cảm nhận rõ nét từng chuyển mình, từng đổi thay trong làng nghề truyền thống. Ngày nay, giữa thời đại công nghiệp hóa – hiện đại hóa, ngành đồ gỗ mỹ nghệ tại các làng nghề như làng Đồng Kỵ (Bắc Ninh), Sơn Đồng (Hà Nội), Kim Bồng (Quảng Nam), Liên Hà ( Đan Phượng), Sờn Đồng (Hoài Đức), Vạn Điểm ( Thường Tín), Liên Hà (Đông Anh), Tân Dân (Phú Xuyên), Chàng Sơn (Thạch Thất), Hữu Bằng (Thạch Thất)… đang đứng trước nhiều thách thức to lớn, song cũng mở ra không ít cơ hội nếu biết nắm bắt và thích nghi.

1. Những thách thức không thể làm ngơ

Thách thức lớn nhất mà các làng nghề đang phải đối mặt chính là sự mai một của lớp kế cận. Giới trẻ ngày nay ít ai còn tha thiết với việc ngồi cặm cụi chạm trổ từng chi tiết, miệt mài hàng giờ với khúc gỗ. Nhiều người chọn rời làng đi làm công ty, vì công việc ổn định, lương tháng đều và không vướng bẩn dầu mỡ hay bụi mùn gỗ. Thiếu nhân lực kế thừa, làng nghề đứng trước nguy cơ “già hóa” và mất nghề.

Bên cạnh đó, sự cạnh tranh gay gắt từ hàng công nghiệp cũng khiến đồ gỗ thủ công ngày càng khó bán. Sản phẩm công nghiệp làm ra nhanh, rẻ, mẫu mã hiện đại nên dễ tiếp cận số đông khách hàng. Trong khi đó, đồ thủ công vừa tốn công, tốn thời gian, giá lại cao, nên chỉ phục vụ một bộ phận khách hàng có điều kiện và gu thẩm mỹ đặc biệt.

Một điểm yếu khác là thiếu sự đổi mới trong thiết kế. Phần lớn xưởng mộc vẫn trung thành với những mẫu truyền thống như long – ly – quy – phượng, bàn thờ, trường kỷ, sập gụ… vốn không còn phù hợp với không gian sống hiện đại ngày nay. Sự thiếu sáng tạo và chậm thích nghi khiến sản phẩm khó cạnh tranh, nhất là ở thị trường quốc tế.

Chưa kể đến, việc tiêu thụ sản phẩm còn lạc hậu. Phần lớn người thợ như chúng tôi chỉ biết làm, ít người biết cách bán. Nhiều khi làm ra sản phẩm đẹp nhưng không biết tiếp thị, đành phụ thuộc vào thương lái – bị ép giá, hoặc chỉ quanh quẩn bán trong làng, khiến nghề khó phát triển thành quy mô lớn.

2. Những cơ hội nếu biết thay đổi và tận dụng

 Livestream bán đồ gỗ mỹ nghệ

Tuy vậy, với một người đã gắn bó nhiều năm với các làng nghề, tôi vẫn tin ngành đồ gỗ mỹ nghệ còn nhiều cơ hội để bứt phá, nếu có sự thay đổi kịp thời và đồng bộ.

Trước tiên, trong mắt những người yêu văn hóa truyền thống, đồ gỗ thủ công vẫn có giá trị đặc biệt. Mỗi sản phẩm làm ra không chỉ là vật dụng, mà còn là kết tinh của bàn tay, khối óc, là tinh thần, là cái “hồn” của nghệ nhân. Đó là điều mà máy móc không bao giờ làm được. Sự độc bản, sự cảm xúc trong từng chi tiết là thứ mà người tiêu dùng cao cấp sẵn sàng chi tiền để sở hữu.

Bên cạnh đó, sự phát triển của du lịch làng nghề cũng là một cơ hội lớn. Nhiều địa phương đang chú trọng khai thác du lịch gắn với trải nghiệm thủ công truyền thống. Khách không chỉ đến mua sản phẩm mà còn được chứng kiến quy trình chế tác, hiểu được câu chuyện phía sau mỗi món đồ – từ đó giá trị sản phẩm cũng tăng lên.

Đặc biệt, với thời đại số, công nghệ là đòn bẩy mạnh mẽ. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh và tài khoản mạng xã hội, chúng tôi có thể đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử, tiếp cận khách hàng từ khắp nơi. Việc bán hàng online, livestream, quảng bá qua fanpage, TikTok… đã giúp nhiều xưởng nhỏ hồi sinh và có đơn hàng liên tục.

Cuối cùng, xu hướng sống “xanh”, sống gần thiên nhiên khiến người tiêu dùng ưu tiên đồ gỗ, đồ thủ công, tránh xa sản phẩm nhựa hay công nghiệp đại trà. Đó là xu hướng mà chúng tôi – những người làm nghề – cần nắm bắt kịp thời để thay đổi tư duy sản phẩm và thị trường.