Ngành Gỗ Việt Nam: Xuất Khẩu Phục Hồi Nhưng Vẫn Nhiều Nút Thắt Cần Gỡ

Xuất khẩu gỗ và lâm sản của Việt Nam trong những tháng đầu năm 2024 đã ghi nhận sự phục hồi tích cực. Tuy nhiên, ngành vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là các rào cản kỹ thuật và biến động từ thị trường quốc tế, đòi hỏi nỗ lực toàn diện từ cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp.

Kim ngạch xuất siêu cao nhưng áp lực vẫn lớn

Theo Cục Lâm nghiệp (Bộ NN&PTNT), trong 2 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu gỗ và lâm sản đạt 2,68 tỷ USD, tăng 47,4% so với cùng kỳ năm 2023. Ở chiều ngược lại, nhập khẩu đạt 355 triệu USD, tăng 31%, giúp cán cân thương mại ngành gỗ xuất siêu tới 2,465 tỷ USD.

Dù vậy, ông Triệu Văn Lực – Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp – cảnh báo rằng ngành vẫn đang đối mặt nhiều rủi ro: căng thẳng địa chính trị ở Nga – Ukraine, Israel – Hamas; bất ổn Biển Đỏ; chi phí logistics leo thang; lạm phát kéo dài khiến người tiêu dùng toàn cầu thắt chặt chi tiêu, đặc biệt là với các mặt hàng không thiết yếu như đồ gỗ.

Ngoài ra, nguy cơ gian lận thương mại, giả xuất xứ ngày càng tinh vi. Các thị trường xuất khẩu lớn cũng siết chặt quy định về nguồn gốc gỗ hợp pháp, sản xuất xanh và giảm phát thải khí nhà kính.

Những nút thắt chính từ các thị trường trọng điểm

Ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cho biết:

• Tại Mỹ, các quy định chống bán phá giá, trợ cấp, và kiểm soát nguồn gốc gỗ đang ngày càng nghiêm ngặt. Ngoài ra, các yêu cầu mới về phát thải carbon cũng đang được chính quyền Tổng thống Biden đưa vào chính sách thương mại.

• Tại EU, Quy định chống mất rừng (EUDR) sẽ chính thức có hiệu lực vào tháng 12/2024. Tuy nhiên, Việt Nam chưa có quy chuẩn kỹ thuật tương thích, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu.

• Thị trường Ấn Độ đã áp dụng tiêu chuẩn đánh giá nhà máy mới (BIS) từ đầu năm 2024, tạo thêm gánh nặng cho doanh nghiệp.

• Tại Canada, tỷ giá đồng CAD giảm sâu so với USD khiến hàng hóa Việt mất tính cạnh tranh, làm lu mờ lợi thế thuế quan từ CPTPP.

• Thị trường Nhật Bản tiếp tục yêu cầu nghiêm ngặt về nguồn gốc rõ ràng và chứng chỉ hợp pháp cho sản phẩm gỗ nhập khẩu.

Doanh nghiệp gỗ Bình Định – Thực tế và giải pháp từ địa phương trọng điểm

Ông Nguyễn Tuấn Thanh – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định – nhận định:

“Ngành gỗ chiếm trên 60% kim ngạch xuất khẩu của tỉnh. Tuy nhiên, giá thành sản xuất còn cao, thiếu vùng nguyên liệu ổn định và khó khăn trong cấp chứng chỉ rừng là những yếu tố cản trở phát triển bền vững.”

Lãnh đạo tỉnh đề xuất:

• Hỗ trợ người dân trồng rừng gỗ lớn bằng chính sách tín dụng ưu đãi.

• Ưu đãi doanh nghiệp liên kết phát triển vùng nguyên liệu.

• Tạo cơ chế thông thoáng để doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường và kênh xuất khẩu, giảm phụ thuộc trung gian.

Bộ NN&PTNT: Phải tích hợp giá trị và sản xuất theo chuỗi

Phát biểu kết luận tại Hội nghị, Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh:

“Ngành gỗ muốn nâng cao giá trị sản phẩm thì phải tích hợp đa giá trị, đặc biệt là chuỗi liên kết giữa người trồng rừng – nhà chế biến – đơn vị xuất khẩu.”

Một số vấn đề cấp bách cần xử lý:

• Chi phí logistics hiện đã tăng gấp 5–6 lần so với trước đây, ảnh hưởng trực tiếp tới giá thành sản phẩm.

• Nguyên liệu trong nước cần được chủ động hơn thông qua phát triển vùng trồng rừng gỗ lớn có chứng chỉ.

• Doanh nghiệp cần chủ động thích ứng với quy định mới về phát thải, dù hiện tại Việt Nam chưa bắt buộc tính toán lượng carbon trong ngành gỗ.

“Hàng hóa xuất khẩu chủ yếu qua trung gian. Do đó, doanh nghiệp cần đẩy mạnh xuất khẩu trực tiếp, xây dựng thương hiệu gỗ Việt để nâng giá trị.”

Thứ trưởng cũng đề nghị:

• Bộ NN&PTNT phối hợp với các Bộ, đặc biệt là Bộ Công Thương và Bộ Tài chính, giải bài toán thị trường và phòng vệ thương mại.

• Cục Lâm nghiệp, Cục Kiểm lâm, Vụ Hợp tác quốc tế làm đầu mối đàm phán sửa đổi Hiệp định VPA/FLEGT với EU, đồng thời mở đàm phán mới với Anh về hiệp định tương tự.

• Sớm triển khai kế hoạch thực hiện Quy định EUDR, đề án cấp chứng chỉ rừng, trồng rừng gỗ lớn, và xây dựng thương hiệu gỗ Việt Nam.

---

Kết luận

Ngành chế biến – xuất khẩu gỗ Việt Nam đang phục hồi khả quan, nhưng để duy trì đà tăng trưởng trong bối cảnh toàn cầu biến động, ngành cần liên kết, chủ động và cải tiến toàn diện: từ vùng nguyên liệu, công nghệ sản xuất, đến tuân thủ tiêu chuẩn xanh quốc tế. Chỉ khi tích hợp đầy đủ giá trị trong chuỗi sản phẩm – từ rừng đến thị trường – doanh nghiệp gỗ Việt mới có thể vững bước ra biển lớn.